Mannen als sleutelpartners in mentale gezondheid en huiselijk geweldpreventie

Jrg 21 no 11 februari 2025

Tekst Julia Terborg

Een recente studie naar ‘Masculinities and Men’s (mental ) Health’ (PAHO, 2023), presenteert opnieuw verontrustende cijfers die demonstreren dat de gezondheid van jongens en mannen onder grote druk staat, en dat een significant deel vroegtijdig overlijdt als gevolg van oorzaken die te voorkomen zijn. 

Caribische data over 2019, gedifferentieerd naar geslacht en leeftijd, laten zien dat mannen, veel meer dan vrouwen, doodgaan door verkeersongelukken en interpersoonlijk geweld. Bij het laatste gaat het om mannen die vermoord worden door andere mannen of door zelfdoding. Over de gehele levensloop is de sterfte hoger bij mannen dan bij vrouwen, en de totale levensverwachting voor mannen is over het algemeen korter. Alarmerend is voorts dat deze sterftepatronen al op vroege leeftijd beginnen: ook in de leeftijdsgroep van jongens tien tot negentien jaar zijn ‘verkeersongelukken’ de belangrijkste doodsoorzaak, gevolgd door ‘interpersoonlijk geweld’. Deze patronen zetten zich voort in de latere leeftijdsgroepen, twintig tot vierentwintig jaar, vijfentwintig tot vierendertig jaar, met bijkomend toenemend risico voor overlijden als gevolg van zelfdoding en aids-gerelateerde complicaties als gevolg van hiv.

Mannen, een gevaar voor vrouwen
Huiselijk geweld en femicide (doden van vrouwen omdat ze vrouw zijn) behoren in Latijns – Amerika en het Caribisch gebied tot de hoogste ter wereld. In 2022, werden minstens 4.050 vrouwen hier slachtoffer van. Terwijl mannen meestal worden vermoord door andere mannen met wie ze al dan niet een relatie hebben, komt geweld van mannen tegen vrouwen vooral in de privésfeer voor. Daders zijn meestal partners, ex-partners of andere bekende mannen. 

Ook in Suriname heeft recent onderzoek bevestigd dat geweld tegen vrouwen een actueel en serieus probleem vormt, met één op de drie vrouwen die aangeeft dat ze ooit een vorm van seksueel en/of fysiek geweld heeft ervaren van een mannelijke intieme partner. Deze studie toont ook aan dat intiem partnergeweld hoger is bij vrouwen die partners hebben/hadden met controlerend gedrag. Dit gedrag werd onder andere gekenmerkt door controlerend, dominant, agressief en gewelddadig gedrag dat tot uiting komt in gevechten met andere mannen, alcoholmisbruik, conflicten over buitenechtelijke relaties, jaloezie, de vrouwelijke partner ‘disciplineren’ door haar te verbieden om vrienden te ontmoeten, te werken, en altijd moeten weten waar en met wie ze is. De aanwezigheid van vuurwapens in huis door een partner wapendrager creëert ook verhoogd risico op femicide.

Geweld tegen meisjes en vrouwen is één van de duidelijkste manifestaties van een toxische cultuur die mannen aanmoedigt te geloven dat ze het recht hebben om het lichaam en de seksualiteit van vrouwen te beheersen. Een veel gehoorde opvatting is nog steeds dat ‘mannen nu eenmaal zo zijn’. Dit is een hardnekkige mythe, dat gedrag van mannen niet te controleren is! Want wereldwijd zijn er honderden miljoenen mannen die dit gewelddadig gedrag niet vertonen en zich er juist tegen verzetten. Het zorgt helaas wel voor ‘victim blaming’, met typische reacties als: ‘seksueel geweld wordt door meisjes en vrouwen zelf in de hand gewerkt omdat ze zich op een sexy manier kleden of ‘s avonds alleen op straat lopen of ‘vrijwillig’ met mannen meegaan’.

Sterftepatronen en gender 
Gender wordt vaak gerelateerd aan het leven van vrouwen en meisjes, maar dit concept is even belangrijk om het leven van mannen te begrijpen. Het geweld dat jongens en mannen zichzelf en anderen aandoen, houdt rechtstreeks verband met hoe we als samenleving onze jongens opvoeden, hoe ze zich behoren te gedragen in relaties tot anderen, en wat van een ‘echte man’ verwacht wordt. Veel van deze verwachtingen zijn schadelijk omdat ze een negatieve invloed uitoefenen op het welzijn en de gezondheid van jongens en mannen. Onder meer door familietradities, massamedia en de vriendenkring groeien jongens op met opvattingen over wat ze moeten doen, hoe ze moeten zijn en vooral hoe ze zich moeten gedragen in relatie tot vrouwen. 

Er is voldoende bewijs voor het verband tussen opvoeding van mannen door de samenleving en geweldsvraagstukken, vroegtijdige schooluitval van jongens, risicogedrag in het verkeer, onbeschermde seks, die op hun beurt weer enorme maatschappelijke problemen veroorzaken. 

De ‘man box’
De ‘man box’ verwijst naar een reeks van overtuigingen, regels die mannelijkheid op een toxische, negatieve, schadelijke manier invullen. Helaas is de invloed van dit enge en schadelijk manbeeld nog steeds sterk. In de ‘man box’ wordt van mannen verwacht dat ze dominant, leider en heteroseksueel zijn, conflicten oplossen door agressie, vrouw en kinderen disciplineren, de controle houden, risico’s nemen, hoge seksuele potentie demonstreren door vroege seks, meerdere seksuele partners en vooral gevoelens van pijn, kwetsbaarheid en zwakte onderdrukken en daardoor geneigd zijn om niet naar hulp te zoeken in situaties van ziekte.

De opvattingen over mannelijkheid binnen de ‘man box’ zijn niet alleen schadelijk voor de geestelijke gezondheid van mannen, maar beperken ook hun vermogen om een vervuld en gelukkig leven te leiden. De verwachting dat mannen altijd sterk, dominant en controle uitoefenend moeten zijn, terwijl ze hun emoties onderdrukken, vergroot het risico op schadelijke coping mechanismen, zoals vluchten in drugs en alcohol of het gebruiken van geweld bij problemen. Opgekropte frustraties over het niet kunnen voldoen aan maatschappelijke verwachtingen – zoals de rol van kostwinner of het tonen van leiderschap en controle- kunnen leiden tot prikkelbaarheid, agressie, depressie en zelfs zelfmoord. Daarnaast zorgt de schaamte om zich als man respectvol tegenover hun partner op te stellen ervoor dat sommigen destructieve keuzes maken, met negatieve gevolgen voor henzelf en hun gezin.

Aanpakken negatieve gevolgen
In verschillende Caribische landen, waaronder Suriname, zijn mannenorganisaties opgericht, zoals ‘Man mit Man’. Op regionaal niveau werd in 2012 het Caribbean Male Action Network (CariMAN) gelanceerd als netwerk van individuen en organisaties die zich inzetten voor een positieve hervorming van mannelijkheid. Verandering begint wanneer mannen zelf de schadelijke maatschappelijke verwachtingen waaraan zij moeten voldoen, ter discussie stellen. De betrokkenheid van mannen en jongens als actoren van verandering is noodzakelijk om overtuigingen en praktijken aan te vechten die niet alleen vrouwen en meisjes schaden, maar ook de gezondheid en het welzijn van mannen zelf ondermijnen.