‘Be that change’ voor een veilige wereld voor meisjes en vrouwen

Jrg 20 no 9

Tekst Carla Bakboord

Onlangs was ik, in het kader van ’16 Dagen activisme tegen gendergerelateerd geweld’, op uitnodiging van de Women’s Sustainable Development Foundation Suriname en Safety Security Academy Suriname, de keynotespreker op de Women’s Safety Awareness Summit ‘How to Mitigate Violence Against Women’. 

Ik riep alle deelnemers, voornamelijk jonge vrouwen, op een bijdrage te leveren aan het uitbannen van het vele geweld tegen meisjes en vrouwen. Om kracht bij te zetten aan mijn oproep riep ik de hulp in van Mahatma Gandhi en Michael Jackson. 

Jackson’s ‘Heal the World’ klonk luid door de zaal. Zijn boodschap had niet duidelijker kunnen zijn. Wil je de wereld een betere plek maken, kijk dan eerst naar jezelf en maak die broodnodige verandering. ‘Be that change’ zoals Gandhi dat zo sterk benadrukte. En die betere plek geldt voor iedereen dus ook voor elk meisje en elke vrouw op deze planeet. 

“Ik sta hier vandaag niet alleen als spreker, maar vooral ook als pleitbezorger voor een zaak die onmiddellijke aandacht en gezamenlijke actie vereist: het uitbannen van geweld tegen meisjes en vrouwen. Dit is geen verzoek, maar een morele verplichting die we allen hebben tegenover onszelf, onze gemeenschappen en de generaties die volgen.

Hoewel we weten dat er wereldwijd miljoenen mannen zijn die zich niet schuldig maken aan geweld tegen meisjes en vrouwen (over die mannen heb ik het in deze inleiding niet), is de focus vandaag wel gericht op het geweld tegen vrouwen en meisjes waarbij voornamelijk mannen plegers zijn. En ik weet zeker dat jullie organisatie van jonge vrouwen niet zomaar voor het thema ‘hoe geweld tegen vrouwen te mitigeren’ heeft gekozen. 

Want, wereldwijd sterven er elke dag 137 vrouwen aan geweld hen aangedaan door een familielid, partner of ex-partner. Weet u dat wereldwijd 35 procent vrouwen op een bepaald moment in hun leven door een mannelijke partner, ex-partner, familielid of vreemde fysiek of seksueel wordt misbruikt? 

Weet u dat er een significante relatie bestaat tussen controlerend gedrag van een mannelijke partner en de ervaring die vrouwen hebben met emotioneel, fysiek en seksueel partnergeweld en dat deze vrouwen hierdoor voortdurend in angst leven? Ze hebben onder andere geen controle over hun eigen seksualiteit, hun reproductieve gezondheid, hun anticonceptiekeuze en toegang tot gezondheidsdiensten. De mannelijke partner beslist. 

Een studie door mij verricht onder veertig vrouwen heeft duidelijk gemaakt hoe divers de afhankelijkheid van deze geweldsslachtoffers is. Niet alleen zijn de bij het onderzoek betrokken vrouwen economisch afhankelijk, maar ook psychologisch, emotioneel en cultureel, waarbij ongelijke en onrechtvaardige genderverhoudingen diepgeworteld blijken te zijn. Deze patronen waren aanwezig vanaf het begin van de relatie. Naarmate de relatie vorderde, nam het misbruik toe en resulteerde in fysieke, emotionele, seksuele en psychologisch letsel.

Uit de studie ‘Gister slachtoffer, vandaag dader’ die ik verricht heb onder mannelijke daders van partnergeweld blijkt dat alle 27 respondenten slachtoffer waren van geweld gepleegd door hun vader tegen hun moeder en zelf ook fysiek geweld hebben ervaren voornamelijk gepleegd door hun vader. 

En met betrekking tot de genderrollen in het gezin blijkt dat: 

• De respondenten hun vader zien als voorbeeldfiguur;
• Mannen ervan uit gaan dat vrouwen aan hen ondergeschikt zijn;
• De overdracht van ongelijke genderrollen en verantwoordelijkheden via het 

gezin van generatie op generatie wordt doorgegeven; en

• De diepgewortelde ongelijke genderrollen en verantwoordelijkheden ten grondslag liggen aan partnergeweld,

Situationeel – en terreur partnergeweld

Het is heel belangrijk onderscheid te maken tussen situationeel partnergeweld en terreur partnergeweld omdat dit van cruciaal belang is voor de aanpak van het geweld tegen meisjes en vrouwen.

Situationeel geweld (common couple violence) is de meest voorkomende vorm van partnergeweld. Het is het soort geweld dat voortkomt uit een meningsverschil, dat overgaat in een ruzie en escaleert in geweld. Het kan mild of ernstig zijn. Hoewel dit vaak een geïsoleerd incident is in een relatie is het bij sommige paren een terugkerend patroon. 

Relatiecounseling kan dan als interventiemiddel worden aangewend. Loopt het regelmatig uit de hand en men voelt zich bedreigd, dan ontwikkelt zich terreur partnergeweld met ernstig gevaar voor het slachtoffer. Vervolgens komt de justitiële keten in beeld en is het raadzaam dat men een beschermingsbevel aanvraagt.

Partner terreur is het soort partnergeweld waarbij een mishandelaar het slachtoffer terroriseert en volledige controle over haar neemt door het gebruiken van geweld in combinatie met andere controle tactieken zoals bedreiging en intimidatie, economische controle, psychische mishandeling, isolatie; en de aanname dat hij, omdat hij man is, privileges heeft.

Heel veel hulpverleners maken dit onderscheid niet met alle risico’s van dien voor het slachtoffer. Bij situationeel partnergeweld is het nog mogelijk om beide partners samen te counselen als zij dat zelf willen. Bij terreur partnergeweld ligt dat anders. Het geweld is van een gewelddadigere aard en zelfs levensgevaarlijk. 

De factor macht

Terreur partnergeweld komt voort uit de ongelijke machtsverhouding tussen mannen en vrouwen. De man gaat ervan uit dat hij de baas is over zijn vrouw en ook over zijn gezin. Bij situationeel geweld kunnen die machtsverhoudingen ook een rol spelen. Hoewel geen terreur geweld, kan het wel letsels toebrengen aan het slachtoffer. 

Deze opvatting over mannelijke superioriteit is diepgeworteld in onze structuren. In het gezin, onderwijs, literatuur, media, films, soms ook in wet en regelgeving, religie en gemeenschapsorganisaties. En hoewel er ook binnen deze structuren groepen zijn die deze opvatting niet delen en pleiten voor gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen, wordt het nog steeds van generatie op generatie overgedragen. Het is de hoogste tijd dat we deze machtsstructuren samen ontmantelen.

Mitigatie

Deze conferentie benadrukt het begrip mitigatie. In de context van geweld tegen meisjes en vrouwen, betekent het ‘mitigeren van geweld tegen vrouwen’ het nemen van maatregelen om de frequentie, de ernst of de gevolgen van gewelddadige handelingen te verminderen. En weet u, het begint bij elk van ons met het erkennen van onze rol in het creëren van een veiligere wereld voor iedereen, dus ook voor het meisje en de vrouw.

Maar voor meisjes en vrouwen is deze wereld niet veilig. Ik heb dat meer dan 40 jaar geleden al ervaren in een sessie met vrouwen die als kind misbruikt waren door hun vader of stiefvader. En na al die jaren word ik er nog dagelijks mee geconfronteerd hoe vrouwen in de huiselijke sfeer als ook in het publieke domein niet veilig zijn. Thuis, op de werkplek, op straat, bij de familie, in de winkel, in politieke partijen. 

Wat zouden we ervan vinden als, zoals Julian With in zijn gedicht over racisme zegt: “de wereld op zijn kop staat en zwarte mensen zouden heersen over witte mensen?” Wat zouden wij ervan vinden als mannen op dezelfde manier als vrouwen geweld wordt aangedaan. Dat zij zich niet meer veilig zouden voelen in deze wereld, omdat zij dagelijks slachtoffer zijn van het geweld hen aangedaan door vrouwen die macht over hen hebben? Dat zij nergens veilig zouden zijn. Dan zou de hel toch losbreken? Gaat het om meisjes en vrouwen, dan vinden we dat kennelijk normaal. Dat moet ons nu toch serieus aan het denken zetten. 

Maar laat ik u wakker schudden; niemand maar dan ook niemand, dus ook niet een meisje of een vrouw, wil angstig zijn en zich onveilig voelen. Niet omdat je geboren bent met een vagina, heb je minder rechten dan een man omdat die geboren is met een penis. En ben je ineens ondergeschikt, en hebben anderen zeggenschap over jouw lichaam. 

We lijken het allemaal zo vanzelfsprekend te vinden. Luister naar enkele anekdotes: “Carla ik zou zo graag op je feest willen komen, maar mijn man wil niet mee en dan mag ik ook niet gaan”. “Vindt jouw man het wel goed dat je werkt?” “Als ze naar mij geluisterd had, hoefde ik haar niet te slaan. Ze weet dat ik dan boos word”. 

Het idee dat aangeboren fysieke verschillen vrouwen ondergeschikt zouden maken, gaat totaal voorbij aan het fundamentele principe van de gelijkwaardigheid van vrouw en man. Het is onlogisch om iemands waarde en rechten te bepalen op basis van aangeboren kenmerken.

Maar hoe kunnen wij deze opvatting die vrouwen en meisjes zo kwetsbaar maakt voor geweld ombuigen? En welke maatregelen kunnen wij treffen om de frequentie, de ernst en de gevolgen van de gewelddadige handelingen tegen meisjes en vrouwen te mitigeren op het micro-, meso – en macro niveau?

Microniveau:

Het doorbreken van de negatieve traditionele genderrollen en overtuigingen die binnen het gezin/de familie van generatie op generatie worden doorgegeven. Kinderen kunnen getuige zijn van gendergelijkheid en hoe ouders conflicten via dialoog en overleg oplossen, en zich deze eigen maken. 

Mesoniveau:

Interpretaties van religieuze geschriften kunnen gendergelijkheid bevorderen. Sommige interpretaties kunnen structuren waarbij de man dominant is en vrouwen ondergeschikt, tegenspreken en geweld tegen meisjes en vrouwen veroordelen. 

In gemeenschappen waar ongelijke traditionele genderrollen sterk worden gehandhaafd, kunnen progressieve leden die gemeenschap bewust maken van de gevolgen van geweld tegen meisjes en vrouwen. In bepaalde beroepen of sectoren waar mannen domineren, kan een cultuur van machismo en ongelijke machtsverhoudingen bijdragen aan geweld tegen vrouwen. En juist hier zouden zij zich hiertegen moeten verzetten.

Sommige onlinegemeenschappen kunnen positieve opvattingen jegens vrouwen bevorderen en zich openlijk uitspreken tegen geweld tegen meisjes en vrouwen. 

Macroniveau:

Culturele normen en media kunnen stereotypering en genderongelijkheid doorbreken. Het beeld van mannen en vrouwen als gelijkwaardige partners kan worden versterkt door culturele boodschappen en mediapresentaties.

De samenleving voortdurend bewust maken van en informeren over wetten die gendergeweld strafbaar stellen, kan bijdragen aan de verspreiding van deze overtuiging. Massaonderwijs is hiervoor een geschikt middel. Dus beginnen vanaf groep 1. 

Wij moeten onszelf en elkaar scholen om vanuit een mensrechtenperspectief met elkaar om te gaan. Dat betekent dat wij moeten leren wat mensenrechten zijn en dat wij moeten afleren meisjes en vrouwen te behandelen als te zijn minderwaardig en geweld tegen hen te rechtvaardigen. Dat is al een hele opgave want wij leren dit dagelijks op alle niveaus. Wellicht passen wij dit onbewust ook toe. 

Wij allen moeten beseffen dat ieder mens gelijkwaardig is en niemand geweld mag worden aangedaan. Wij allen hebben de plicht meisjes en vrouwen een veilige plek op deze wereld te geven; vrij van alle vormen van geweld. Deze opvatting moeten wij ons eigen maken. 

Wij moeten beseffen dat de ondergeschiktheid van vrouwen aan mannen een aangeleerde norm is en dat die norm schadelijk is voor zowel vrouwen als mannen. Wat wij hebben aangeleerd kunnen wij afleren. Dat vrouwen ondergeschikt zijn aan mannen en mannen superieur aan vrouwen is de mens niet aangeboren. Laten wij vanaf vandaag beloven dat wij mannen en vrouwen vanuit een genderlijkwaardige visie zullen behandelen. 

Laten we niet vergeten dat elk van ons een bijdrage kan en moet leveren. De één doet het thuis, bij de familie, vrienden op het microniveau, de ander op het werk, in de organisaties waar ze deel van uit maken en weer een andere op het macro niveau; beleid maken vanuit een mensrechtenperspectief gericht op het uitbannen van geweld tegen meisjes en vrouwen. 

We kunnen het toch samen doen en eigen verantwoordelijkheid nemen? Kijk niet de andere kant op, laat je niet meesleuren door zij die de dominante positie van mannen en dit geweld/ tegen meisjes en vrouwen in stand willen houden. Wees niet bang om een standpunt in te nemen, doe dat samen met mij. Ik doe het al meer dan veertig jaar. Weet wel dat als we onze wereld een betere plek willen maken voor iedereen, ook voor meisjes en vrouwen, you have to take a look at yourself and be that change.