Behoudt Suriname de koloniale kijk op seksuele oriëntatie en genderidentiteit?

Jrg 21 no 5 augustus 2024

Tekst Milton Castelen

“Emancipate yourselves from mental slavery, none but ourselves can free our minds”, aldus Bob Marley in “Redemption Song”.

Met hulp van Nederlandse deskundigen wordt het Surinaams Burgerlijk Wetboek gemoderniseerd. Hun voorstel om het burgerlijk huwelijk open te stellen voor partners van hetzelfde geslacht, is echter door Suriname afgewezen, met het argument dat het voorstel tegen onze normen en waarden zou zijn, vervat in ons Burgerlijk Wetboek (BW).

Het BW heeft niets Surinaams, het is in 1860 door Nederland aan het toen gekoloniseerde Suriname opgedrongen. De oorsprong van het BW ligt in het Franse Burgerlijk Wetboek, dat in 1809 was opgedrongen aan Nederland tijdens de Franse bezetting. Het argument van de Surinaamse politici dat het BW de Surinaamse normen en waarden reflecteert is dus onjuist. 

In 2001 is in Nederland en in 2013 in Frankrijk, waar ons BW zijn oorsprong heeft, het huwelijksrecht in lijn gebracht met de eisen van de democratische en seculiere rechtsstaat. Daar is het huwelijk opengesteld voor LGBTQI-personen. Waarom houden wij in Suriname nog krampachtig vast aan die oude, koloniale wetgeving? 

Nadat het onafhankelijk was geworden  is Suriname lid geworden van de groep van onafhankelijke staten op het Westelijk Halfrond, verenigd in de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS). In 2017 heeft het rechtsprekend orgaan van de OAS, het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens (I/A Hof), geoordeeld dat het huwelijk openstaat voor eenieder ongeacht de seksuele oriëntatie en genderidentiteit. Dit oordeel is meer te typeren als de reflectie van onze normen en waarden dan de koloniale wetgeving van 1860.

Miskenning

In 2023 heeft het Hooggerechtshof van Namibië LGBT-discriminerende koloniale wetgeving niet langer toepasbaar verklaard. Het gaat om wetgeving die in 1927 was opgedrongen door de toenmalige kolonisator Zuid-Afrika, van welk land Namibië in 1990 onafhankelijk werd. Ook voor Zuid-Afrika was de betreffende wetgeving een erfenis uit de eigen koloniale periode. Het Hooggerechtshof stelde vast dat Zuid-Afrika – waarvan de wetten een erfenis waren – die wetten reeds geschrapt heeft. Voorts is geoordeeld dat ze in strijd zijn met mensenrechten en de Grondwet van Namibië. Daarom zag het Hooggerechtshof geen rechtvaardiging in het langer handhaven van die wetten en werden die niet langer toepasbaar verklaard. 

Om het koloniale denken en handelen ten aanzien van seksuele oriëntatie en genderidentiteit een vleugje eigenheid te geven, werpt Suriname steevast een – voor ons staatsrecht – irrelevant argument op. Surinaamse politici verschuilen zich namelijk achter de mening van religieuze leiders die tegen het openstellen van het BW-huwelijk zijn. Met dit argument miskennen politici de principes van de democratische, seculiere rechtsstaat en gedragen zij zich alsof Suriname een theocratische staat is. Maar, in Suriname zijn kerk en staat gescheiden, ligt de macht bij het volk, is het recht leidend en voor eenieder gelijk en zijn mensenrechten erkend, gerespecteerd en gewaarborgd voor eenieder. Het is daarom onacceptabel dat politici, gekozen door het volk, zich verschuilen achter religieuze leiders die het prima vinden dat de rechten van Surinaamse burgers geschonden worden. 

Weerstand religieuze leiders

In 2017 heeft het ministerie van Justitie en Politie via een Hearings Commissie Diversiteit en Inclusiviteit in kaart gebracht hoe het gesteld was met stigma, discriminatie en acceptatie van LGBTI-personen in Suriname.De nationale consultatie heeft onthuld dat er geen noemenswaardig grote weerstand is tegen acceptatie van LGBTQI-personen in Suriname. De consultatie bevestigt wel dat religieuze leiders de meest uitgesproken weerstand bieden, omdat die van mening zijn dat wetgeving gebaseerd moet zijn op religieuze standaarden. Het ontgaat religieuze leiders dat Suriname geen theocratische staat is, dat de macht ligt bij het volk en niet bij een goddelijke heerser en dat het Surinaams recht niet wordt ontleend aan een religie. Overigens, welke religie zou ons recht moeten vormgeven, het christendom, hindoeïsme, winti, rastafari of sharia?

Suriname is vrijwillig partij geworden bij het Amerikaans Verdrag voor de Rechten van de Mens (AVRM). Het AVRM kent alle mannen en vrouwen van huwbare leeftijd van AVRM-lidstaten, dus ook Suriname, het recht toe, om te huwen en een familie te stichten zolang zij daartoe hun vrije en volledige toestemming geven. In 2017 oordeelde het I/A Hof dat het AVRM geen specifiek gezinsmodel beschermt, zodat AVRM-bepalingen niet mogen worden uitgelegd op een wijze die een groep personen uitsluit van de AVRM-erkende rechten. De uitsluiting mag ook niet op grond van seksuele oriëntatie en genderidentiteit. Dat zou een ongewenste voortzetting en bestendiging zijn van de historische en structurele discriminatie die seksuele minderheden hebben ondergaan. Ook zou daarmee de menselijke waardigheid worden aangetast die voortvloeit uit de volledige autonomie van individuen, ongeacht de seksuele oriëntatie en genderidentiteit, om te kiezen met wie zij een duurzame relatie willen aangaan, gehuwd of ongehuwd. 

In 2023 bevestigde het Constitutioneel Hof van Suriname (CHof) dat de uitspraken van het I/A Hof bindend zijn voor Suriname. Voorts dat het BW van 1860 nooit is aangepast aan de sociaal-maatschappelijke realiteit van LGBTQI-personen en daarom dringend modernisering behoeft. Het CHof oordeelde verder dat de nalatigheid van de Surinaamse wetgever om het huwelijksrecht voor LGBTQI-personen op te nemen in nationale wetgeving, ook blijkt uit het concept nieuw Burgerlijk Wetboek

Tot slot,“none but ourselves can free our minds”: het is tijd om de koloniale kijk op seksuele oriëntatie en genderidentiteit te verlaten en te accepteren dat de uitspraak van ons I/A Hof onze normen en waarden over het huwelijk weergeeft en niet de koloniale wet van 1860.

Mr. M.A. Castelen, LLM & LLM is Advocaat, gespecialiseerd in staats- en bestuursrecht, mensenrechten en internationaal recht