Ontginning Bakhuis bauxiet niet zonder FPIC en integratie van gender in mijnbouwbeleid

Jrg 21 no 10 januari 2025
Tekst Henna Guicherit

Genderoptiek is één van de middelen van het Women’s Rights Centre (WRC) om gendergelijkheid en gendergelijkwaardigheid, te bevorderen, vrouwenrechten te bepleiten en alle vormen van geweld tegen vrouwen uit te bannen. Met deze woorden maakten de lezers van de Ware Tijd op maandag 5 april 2004 kennis met het eerste nummer van deze rubriek. In de afgelopen bijkans 20 jaar heeft Genderoptiek met een diversiteit aan artikelen inhoud hieraan gegeven en doet dit vandaag met nummer 250.

Terwijl het Surinaamse volk op 25 november niets vermoedend de negenenveertigste  geboortedag van de Republiek Suriname viert, wordt zij plots verrast met de ‘hals over kop’ ondertekening van een Memorandum of Understanding (MOU) tussen de regering en de Chinese bauxietgigant Chinalco. Haastige spoed is zelden goed, flitste door mijn hoofd.

Na een geruime tijd van stilte over de voorgenomen exploitatie van de bauxietreserves in het Bakhuisgebergte voor de ontwikkeling van een geïntegreerde mijnindustrie, kwam deze overhaaste ondertekening als een donderslag bij heldere hemel. Maar daar bleef het niet bij. Het ontketende een regen aan vragen en niet mis te verstane commentaren van zeer verontruste burgers en deskundigen.

Heeft de regering van de Volksrepubliek China, waar Suriname een grote en moeilijk te herschikken schuldenlast heeft, ons een overeenstemming met Chinalco door de strot geduwd? Is er ergens wat aan de strijkstok blijven hangen? Zolang er geen afdoende verklaring van onze regering komt over de overwegingen die hebben geleid tot deze ‘archaïsche’ MOU, blijven mijn vragen rechtovereind.

De export van ruwe grondstoffen en de ontkenning van de collectieve grondenrechten van Inheemse en Tribale volken zijn niet van deze tijd. Het is on-kan om te veronderstellen dat medio 2025 van start kan worden gegaan met het mijnen van Bakhuis bauxiet zonder een baseline studie en in dialoog met de Inheemse vrouwen en mannen van West Suriname en andere belanghebbenden, te analyseren: 

• wat de positieve en negatieve effecten en de kansen en bedreigingen van het mijnen en transporteren van het erts zullen zijn;
• en hoe de positieve effecten te verbeteren, de kansen te benutten en bedreigingen en negatieve effecten te verzachten (mitigeren).

Betrekken belanghebbenden

De in de MOU voorgestelde milieu effectrapportage is erop gericht het effect van de mijnbouwactiviteiten op het milieu te beoordelen. Maar een milieubeoordeling is niet voldoende. Er wonen en werken mensen in dat milieu. Je kan toch niet doen alsof ze niet meetellen, ze uitsluiten of verplaatsen. Het worst case scenario – de ‘transmigratie’ van dorpen aan de Boven Suriname tijdens de bouw van de Afobaka stuwdam – is nog vers in het geheugen. 10.000 dieren werden door Operatie Gwamba gered maar voor de bewoners was het verdrinken of zelf zien hoe het snel stijgende water te ontsnappen.

Dat een sociale effect beoordeling ook een vereiste is zou anno 2024/2025 als vanzelfsprekend beschouwd moeten worden. De Surinaamse regering en Chinalco moeten zich er toch van bewust zijn dat voor succesvolle mijnbouwactiviteiten van meet af aan de steun van de lokale gemeenschappen een vereiste is. Wanneer nu blijkt dat de regering, reeds bij de eerste stappen op weg naar (hopelijk) een geïntegreerde bauxietmijnindustrie, verzuimt de Inheemsen uit West Suriname en andere relevante belanghebbenden te betrekken, dan is dat een toonbeeld van gebrek aan respect voor de rechten van de bewoners van Apoera, Apoera Dorp, Section, Washabo en Sand Landing gelegen op de rechteroever van de Corantijnrivier.

Van de regering en Chinalco mogen wij verwachten, zo niet eisen, dat zij de fundamentele mensenrechten hooghouden, de collectieve grondenrechten van de Inheemsen respecteren en het Free Prior and Informed Consent (FPIC) principe consequent naleven, zo ook de Mijnbouwwet. En er vooral voor zorgdragen dat de exploitatie van het bauxieterts ook wordt ingezet voor de sociaaleconomische ontwikkeling van de lokale gemeenschappen.

Laat het duidelijk zijn:

• dat de ontwikkeling van een geïntegreerde bauxietmijnindustrie of slechts het mijnen, transporteren en exporteren van bauxiet niet alleen een aangelegenheid is van de twee ondertekenaars van deze MOU; 
• dat de Inheemse volken van West Suriname en nog andere te identificeren belanghebbenden, vanaf de eerste plannen tot het einde van het proces van mijnsluiting, een onmisbare rol hebben te vervullen; 
• dat de ontwikkeling van de lokale gemeenschappen een centrale plaats moet innemen; en
• dat, last but not least, de exploitatie van bauxiet ook moet bijdragen aan gendergelijkheid. 

Gender integreren

Indachtig de missie en visie van Women’s Rights Centre (WRC) benaderen wij de veelbesproken MOU vanuit een gender en mensenrechten optiek. Gender verwijst naar de aangeleerde rollen van mannen en vrouwen en de machtsverhoudingen tussen hen. Vanwege de verschillende rollen en taken die mannen en vrouwen worden toebedeeld en de kennis en ervaring die zij daarbij opdoen verschillen zij niet alleen in hun praktische en strategische behoeften maar ook in de zorgen die zij hebben als het gaat om de toekomstige ontginning en transport van bauxiet.

Inheemsen en tribale volken hebben in Suriname op veel gebieden een achterstand. Vrouwen hebben vaak minder kansen en toegang tot hulpbronnen terwijl macht veelal een aangelegenheid is van mannen. Om de achterstand van de inheemsen en de genderongelijkheid ook in West Suriname op te heffen en te voorkomen dat deze niet groter wordt, is het van belang om van meet af aan gender te integreren in alle stadia van de milieu en sociale effectrapportage.

Identificeer daarom reeds bij het begin belangrijke genderkwesties. Zorg er voor dat in de Terms of Referencede noodzaak wordt aangegeven om genderspecifieke en naar sekse uitgesplitste gegevens te verzamelen en dat het team over genderexpertise moet beschikken. Verzamel bijvoorbeeld gegevens over de arbeidsverdeling en de besluitvorming tussen vrouwen en mannen. Alle sociaaleconomische gegevens moeten naar sekse worden uitgesplitst. Analyseer de positieve en negatieve effecten van de mijnbouwactiviteiten op vrouwen en mannen uit verschillende groepen. Als blijkt dat vrouwen belemmeringen ondervinden zich te uiten, organiseer dan gesprekken met vrouwengroepen. Bereik overeenstemming over geschikte vergadertijden en locaties en de taal die men prefereert. De mitigatiemaatregelen moeten gericht zijn op het aanpakken van de negatieve gevolgen voor zowel vrouwen als mannen. Het milieubeheerplan vereist ook een genderactieplan of genderstrategie.

Dat het naleven van de collectieve grondenrechten van de Inheemsen, gendermainstreaming van het mijnbouwbeleid en goed bestuur zullen overwinnen, is mijn innige wens voor dit nieuwe jaar.