De Ware Tijd: Waarom blijven we arm? (4)

Maureen Silos

De beperkingen van onze politieke analyses

De grote ontnuchtering

Jaren geleden, toen ik op UCLA (University of California, Los Angeles) bezig was met mijn dissertatie, werkte ik als student-assistent voor Peter Whybrow, psychiater en neurowetenschapper, professor aan de medische faculteit van UCLA en directeur van het Department of Psychiatry and Biobehavioral Sciences van deze faculteit.  Hij was bezig zijn boek American Mania te schrijven en ik moest literatuur onderzoek voor hem doen. In een van de vele interessante gesprekken met hem vertelde ik enthousiast over mijn boek ‘Onderontwikkeling is een keuze’ en dat ik naar UCLA was gekomen omdat ik een goede bibliotheek nodig had om een vervolg op het boek te kunnen schrijven.

Dit vervolg zou een verdere uitwerking zijn van het laatste hoofdstuk van het boek, in de vorm van een dissertatie, en zou gaan over de rol van economen in de instandhouding van onze onderontwikkeling. Mijn aanname was dat als mensen in Suriname zouden begrijpen wat de oorzaken zijn van onze voortdurende armoede, die ik vooral zocht in de manier waarop we denken over ontwikkeling, dat we dan eindelijk goede beslissingen zouden kunnen nemen om duurzame ontwikkeling en sociale rechtvaardigheid van de grond te krijgen. Peter luisterde heel aandachtig en toen ik was uitgesproken zei hij: “But it’s all about emotions, Maureen.”

Zijn opmerking had een verlammend effect op me. Ik had het gevoel dat mijn wereld in elkaar stortte, dat ik de oorzaken en de oplossingen van onze ellende in de verkeerde richting zocht, en dat ik al die tijd eenzijdig bezig was. Intuïtief voelde ik aan dat Peter gelijk had, en besefte dat mijn onwetendheid over emoties de zwakke schakel was in mijn benadering. Ik ben dus gaan studeren op emoties en mijn kijk op mezelf, mijn medemens, en de wereld is hierdoor fundamenteel veranderd.

De biologische basis van menselijk gedrag

Uiteraard is menselijk gedrag niet alleen te verklaren vanuit emoties, want ook het denken heeft daar invloed op. Wat mij wel wakker heeft geschud is de invloed van ons genetisch ontwerp als zoogdieren, en met name de invloed van neurotransmitters op ons gedrag. Neurotransmitters zijn stoffen die signalen doorgeven in de hersenen tussen zenuwcellen, en hebben vooral invloed op onze emoties. Door veel te lezen over nieuwe ontdekkingen in neurowetenschappen is het voor mij steeds duidelijker geworden dat we tegen een veel groter probleem aankijken dan onze koloniale geschiedenis, onze zogenaamde etnische verdeeldheid, corrupte politici en hun even corrupte financierders. 

Echter, onze politieke analyses richten zich voornamelijk op het waarneembare gedrag van politici. De critici zijn heel goed in het beschrijven van de basiskenmerken van ons politiek systeem. De beschrijvingen hebben allemaal ook aanwijzingen over wat er moet gebeuren om de situatie die bekritiseerd wordt te veranderen, in de verwachting dat kritiek zal leiden tot gedragsverandering van politici en hun financierders.

Waarin de “analyses” tekortschieten is het presenteren van zinvolle complexe verklaringen van dit gedrag, die de bevolking handvatten aanbieden om de negatieve basiskenmerken van onze politieke economie in het positieve te veranderen. Hiervoor is echter wel nodig dat er verder wordt gekeken dan het voorspelbare waarneembare gedrag van politici en hun entourage. Dit analytisch onvermogen, om over te stappen van beschrijvingen naar echte diepgaande verklaringen van dat gedrag, is de grote zwakte van politieke analyses in Suriname. Want echte verklaringen vereisen dat dieper wordt gegraven om te komen tot de basismechanismen in politici, hun financierders en hun aanhangers die dat maatschappelijk destructief gedrag mogelijk maken. Dus politieke analyses over gedrag die geen psychologische verklaringen geven voor dat gedrag helpen niemand.

Politici en hun financierders kunnen niet helpen

Mijn eigen aha!-moment over de psychologie van politici beleefde ik, jaren geleden, bij het lezen van het boek ‘Luxury fever: Why money fails to satisfy in an era of excess’, van de econoom Robert H. Frank. Het was namelijk de eerste keer dat ik las over onderzoek naar de relatie tussen de hoeveelheid neurotransmitters in het bloed (in dit geval serotonine, die een belangrijke rol speelt in sociale dominantie) en maatschappelijke status. 

Loretta Graziano Breuning van het Inner Mammal Institute beschrijft de functie en het effect van serotonine als volgt: “Serotonine laat je je goed voelen wanneer je opkomt voor jezelf, of jezelf laat gelden. Toen wij nog in de natuur leefden moest je natuurlijk ook opkomen voor jezelf, maar tegelijkertijd conflict vermijden om te kunnen overleven. Onze hersenen komen uit deze periode in onze evolutie die maakt dat wij onszelf constant vergelijken met anderen. De hersenen belonen je met een heerlijk gevoel, veroorzaakt door serotonine, wanneer je aan de bovenkant van de statusladder uitkomt.”

In het boek beschrijft Robert Frank een studie over de concentratie van serotonine in elk van de leden van negentien groepen vervet-apen. Bij metingen van het serotonine gehalte van elke aap bleek dat in elk dominant lid van een groep de concentratie van serotonine 50 procent hoger was dan de concentratie in de ondergeschikte leden van een groep.

Om te kunnen verklaren of dit verschil de oorzaak of het effect was van status, werd van elke groep de leider weggehaald. Deze leiders werden in isolatiekooien gezet. Kort daarna werd een andere aap in elk van de negentien groepen de nieuwe leider. Na ongeveer 72 uur werd het serotoninegehalte in de nieuwe leiders gemeten en het bleek dat bij elk van hun dat gehalte was gestegen naar het niveau van de leiders die waren weggehaald.

Het serotonine gehalte van de leiders die nu geïsoleerd in kooien zaten, was ondertussen gedaald naar het niveau dat eerder was gemeten bij apen in een ondergeschikte positie. Op een bepaald moment zijn de weggehaalde dominante apen teruggezet in de groep en ze konden hun leiderschapspositie heroveren. Hun serotoninegehalte steeg naar het oude niveau en het serotoninegehalte van de afgezette “interim-leider” daalde naar het oorspronkelijke lagere niveau. De studie suggereert dat veranderingen in status veranderingen in serotonineniveaus veroorzaken. 

Dit onderzoek is van 1982. We leven nu veertig jaar verder en de bewijzen voor de invloed van neurotransmitters zoals onder andere dopamine, oxytocine, serotonine, en endorfine op ons gedrag zijn overweldigend. Serotonine geeft het genot van sociale macht, dus politieke macht. Op basis van tientallen jaren zelfanalyse en het lezen van studies over onder andere ons zoogdierenbrein en de genetisch bepaalde impulsen waar we ons nauwelijks bewust van zijn maar die ons gedrag sturen, ben ik tot de conclusie gekomen dat wij moeten accepteren dat meneer Santokhi en meneer Brunswijk, en al die anderen die zich “politicus” noemen, niets anders doen dan de impulsen van hun zoogdierenbrein volgen. Net zoals alle andere mensen. Ze kunnen niet helpen, net zoals u en ik niet kunnen helpen dat wij gedreven worden door allerlei onbegrepen oeroude impulsen. Wij delen namelijk 95% van onze genen met chimpansees.

Het grote verschil tussen de mensen die, ondanks deze evolutionaire erfenis, toch maatschappelijk goed doen, en de mensen die met deze evolutionaire erfenis maatschappelijk kwaad doen, is het vermogen tot zelfregulering gekoppeld aan een hoog ontwikkelde moraliteit. Dus: politieke analyses die impliciet verzoeken dat de Santokhis en de Brunswijks en de Bouterses en … (vul maar aan) hun politiek gedrag veranderen in het belang van Suriname zijn wishful thinking en houden het systeem alleen maar in stand. Want de critici noch de bevolking hebben een medicijn om de politici te laten afkicken van de letterlijk lichamelijke verslaving aan status, macht en geld, aangestuurd door onder andere neurotransmitters. 

Nog erger; veel Surinamers willen heel graag meedoen in dit roofcircus want, nogmaals, wij zijn allemaal geboren met die neurotransmitters. Ik ook! Dus de mensen die graag mee willen doen met de corrupte politiek als ze de kans zouden krijgen, gaan geen strijd voeren tegen de systemische sociale en economische onrechtvaardigheden die door de aan serotonine verslaafde politici in stand worden gehouden. Integendeel! Zie daar een van de redenen waarom wij geen politieke partijen hebben die vanuit een politieke ideologie bezig zijn.

De dringende noodzaak van zelfkennis: individueel en collectief

Het zou voor nu te ver voeren in dit kort bestek verder in te gaan op de noodzakelijke complexe multidisciplinaire verklaringen van politiek gedrag in Suriname. Evenmin op de enorme uitdagingen om zelfkennis en zelftransformatie te introduceren, zodat wij collectief naar een hoger niveau van cognitief, emotioneel en moreel functioneren kunnen groeien. Want uiteindelijk zal onze redding komen van mensen die een hoogontwikkeld vermogen hebben tot zelfregulering, vanuit een hoogontwikkelde moraliteit opereren, en van onder andere serotonine de emotionele beloning krijgen voor gedrag dat niet schadelijk is voor de medemens. Want hoewel de behoefte aan status een evolutionaire erfenis is, zijn bronnen van status, zoals veel geld en macht, sociale constructies die door mensen worden bepaald en dus te veranderen. 

Hieronder vindt u enkele verwijzingen om zelf verder te lezen om uzelf, onze politici en de maatschappelijke schade die ze veroorzaken beter te gaan begrijpen. Dan kunnen we hopelijk de focus van onze politieke kritiek verschuiven van de aan serotonine verslaafde politici naar inspanningen om onszelf te verwijderen uit de gevangenis van zoogdieren met menselijke hersenen die zichzelf niet kunnen reguleren. 

Om verder te lezen:

The Inner Mammal Institute, https://innermammalinstitute.org/. Prachtige website met uitgebreide informatie, uitleg en boeken over o.a. onze hersenen, de invloed van neurotransmitters op ons gedrag, en hoe we de neurotransmitters kunnen reguleren. 

De Waal, Frans (ed.). 2007. Chimpanzee Politics: Power and Sex among Apes. Johns Hopkins University Press.

Storr, Will. 2021. The Status Game: On Social Position and How We Use It. William Collins (HarperCollins Publishers).

De boeken genoemd op bovenstaande website en in dit artikel zijn gratis te downloaden van Z-Library: https://z-lib.org/.