Maureen Silos is socioloog en onder andere auteur van het boek ‘Onderontwikkeling is een keuze’ (1992). Zij werkt aan een vervolg hierop, met als werktitel: ‘Waarom blijven we arm? Cognitie, emoties en de organisatie van stagnatie in Suriname’. In deze reeks artikelen deelt zij met het publiek de verschillende invalshoeken die zij gebruikt om deze vraag te beantwoorden.
Van bonsai naar kankantrie
Ik heb genoten van de afgelopen verkiezingen. Sociale media bekijken was elke dag vaste prik, een paar keer per dag. Ik wist niet dat Suriname zoveel komisch en satirisch talent had, ik heb me rot gelachen. Ik besteed niet veel aandacht aan politici want hun gedrag en gepraat zijn voorspelbaar, dus ik was aangenaam verrast door de presidentskandidaat Chan Santokhi. Hij heeft tijdens zijn verkiezingscampagne geprobeerd inspirerende speeches te houden en ik vond dat een verademing. Ik was namelijk zo moe van het militair regime in burgercamouflage, dat ik, tegen beter weten in, stiekem hoopte dat het imago dat Santokhi probeerde neer te zetten, geen luchtspiegeling zou blijken te zijn. Deze hoop had ik tegen beter weten in, want in een artikel in Parbode van juli 2020 roep ik op tot “de Grote Ontnuchtering, het uitdrukkelijk opgeven van de ingenestelde verwachting dat politici zullen zorgen voor de onomkeerbare en voortdurende verbetering van de kwaliteit van ons leven en ons milieu”.
Ik kom tot deze conclusie omdat ik elke samenleving probeer te begrijpen vanuit drie kerndomeinen die elkaar beïnvloeden en de werkelijkheid, zoals wij die elke dag ervaren, creëren: het politiek domein, het economisch domein en het psychocultureel domein. Onze cultuur wordt gekenmerkt door angst en afhankelijkheid. En onze politieke partijen kenmerken zich door een commandodemocratie die onder andere andersdenkenden afstraft. Onze economie is een importeconomie die nauwelijks eigen inkomsten oplevert waardoor Suriname afhankelijk is van buitenlandse financiële hulp en leningen. Het samenspel tussen deze drie maatschappelijke domeinen resulteert al 46 jaar in corruptie, armoede en stagnatie.
De illustratie bij dit artikel is een versimpelde weergave van de werkelijkheid en een startpunt om te kunnen verklaren waarom we arm blijven. Daarnaast moet aan deze schematische weergave worden toegevoegd het feit dat Suriname een narcostaat is waardoor onze instituties behoorlijk zijn verzwakt. Dit is het gevolg van corruptie die gepaard gaat met de grootschalige handel in en doorvoer van illegale drugs. Ook vindt grootschalige smokkel plaats van rondhout en goud. Verder moet worden toegevoegd dat Suriname, zoals de rest van de wereld, staat voor een uitdaging die nog nooit in de evolutie van de mensheid is voorgekomen: het dreigende uitsterven van de mens, samen met ontelbare andere levende wezens.
Echter blijft de samenleving zich focussen op “de politiek” als het grootste probleem van het land, de veroorzaker van alle ellende, maar ook als de enige verlosser van deze ellende. Van commentaren over en beschrijvingen van Suriname gaat 95 procent over “de politiek” en 4 procent over “de economie”, en dan vooral over de illegale praktijken waar de bevolking zich bij heeft neergelegd. De formele economie, die moet zorgen voor duurzame materiële vooruitgang, wordt niet tot speerpunt van beleid en planning gemaakt. De economische focus is daarom nog steeds een koloniale, namelijk goedkope grondstoffenleverancier.
Slechts 1 procent van commentaren over het land gaat over de motor van elke samenleving; namelijk het denken, voelen en gedrag van de mensen. Dat terwijl het psychoculturele het dominante domein zou moeten te zijn, omdat hier mens- en wereldbeelden worden ontwikkeld. Onder andere over hoe een ideale samenleving eruit moet zien en waarom. Vanuit deze keuze zouden dan het politieke en economische domein moeten worden ingericht om de doelen ten dienste van de keuzes van het psychoculturele domein te realiseren.
De omgekeerde wereld
In Suriname verkeren we in de omgekeerde wereld: een werkarm van de bevolking, “de politiek”, bepaalt de inrichting van de samenleving, gebaseerd op een mens- en wereldbeeld waarin sociale en economische ongelijkheid onze vingerafdruk zijn en corruptie genormaliseerd is. En wie het er niet mee eens is moet maar vertrekken. Grote delen van de bevolking hebben dit geaccepteerd en velen willen ook een graantje meepikken. De bevolking is door kolonialisme en post-kolonialisme tot bonsais gemaakt, een miniatuur van de kankantrie die we kunnen zijn.
De dominantie van de politiek is recent heel helder geïllustreerd in de stortvloed van kritiek op het nepotisme van de regering-Santokhi, die zich daarmee niet heeft gehouden aan verkiezingsbeloften. Kritieken, analyses, commentaren en voorstellen om nepotisme terug te draaien zijn aan de orde van de dag. Uiteraard hebben die geen enkel effect; ze lijken vooral rituelen waarvan iedereen de uitkomst weet. Waarom blijven we steeds weer pleiten terwijl we niet serieus worden genomen?
Het antwoord moet gezocht worden in een breder historisch perspectief dat verder gaat dan de 529 jaar Europese kolonisatie van de Amerika’s. 300.000 jaar geleden evolueerde de mens in Afrika. Ze waren jagers-verzamelaars en ontwikkelden gedrag dat ze in staat stelde te overleven in onstabiele omgevingen.
Ongeveer 10.000 jaar geleden stopten onze voorouders, die niet op één plaats woonden, met jagen en verzamelen. Groepen vestigden zich op één plaats, begonnen planten en dieren te domesticeren en landbouw te bedrijven. De bevolkingen groeiden in complexiteit en aantallen. Historici noemen dit de Landbouw Revolutie. Er kon surplus worden opgebouwd die gepaard ging met een toenemende ongelijke distributie van macht en materiële bronnen. Dit is het begin van maatschappelijke ongelijkheden waarmee we wereldwijd nog steeds worstelen.
En nu ga ik fast forward naar 529 jaar geleden: de gewelddadige expansie van West-Europa naar andere delen van de wereld, het overheersen en roven van andere volken voor eigen financieel en politiek gewin, allemaal gerechtvaardigd met racistische argumenten. Het verhaal hoef ik hier niet te vertellen.
Gekoloniseerd wereldbeeld
Wij, als ex-gekoloniseerden, hebben bewust of onbewust ons het kapitalistische Europese mens- en wereldbeeld, dat ongelijkheid rechtvaardigt, eigen gemaakt. Daarom is ons psychocultureel domein – ons denken, voelen en gedrag – gevangen in een manier van kijken naar de wereld, die ons niet in staat stelt om de macht die burgers horen te hebben terug te nemen. In zijn recente boek ‘Capital and Ideology’ zegt Thomas Piketty, de beroemde Franse econoom, dat uit zijn historische analyse een belangrijke conclusie kan worden getrokken. Namelijk dat economische ontwikkeling en menselijke vooruitgang mogelijk is gemaakt door de strijd voor gelijkheid en onderwijs en niet de heiligverklaring van bezit, stabiliteit en ongelijkheid.
Ons psychocultureel domein is de afgelopen zesenveertig jaar verarmd. Hierdoor worden we niet gevoed met informatie die onze zelfkennis vergroot en zijn wij niet of nauwelijks in staat diepgaande en complexe analyses te maken over de oorzaken van onze historische stagnatie. Evenmin over de gevolgen van historische trauma’s en welke invloed deze hebben op ons huidig denken, voelen en gedrag. Het meer dan veertig jaar nauwelijks investeren in ons onderwijs is een bewuste keus geweest van het politiek domein om de verdere ontwikkeling van het psychocultureel domein, en dus ons denken, te stuiten.
Dat is het meest schrijnend te zien in onze universiteit. Die heeft als universele historische taak om elke samenleving waarin zij opereert, systematisch te voorzien van nieuwe kennis over een breed spectrum van onderwerpen. Helaas hing onze universiteit de afgelopen 45 jaar aan een karig infuus. In geval van degelijke voeding hadden we inzicht gehad in onze kracht en onze beperkingen en hadden we planmatig, geïnformeerd en op een rationele manier kunnen werken aan onze vooruitgang. En wel gestuurd door een moraliteit die zich niet laat verleiden door de betovering van Mammon, geld is tot God gemaakt. Deze betovering, waar grote delen van de wereld in geloven, wordt zeer doordringend besproken in het recente boek ‘The Enchantments of Mammon: How Capitalism Became the Religion of Modernity’ van Eugene McCarraher.
Cognitieve gevangenis
Als (voormalige) gekoloniseerden moeten wij het mens- en wereldbeeld van de (voormalige) kolonisator goed doorgronden. Want door kritiekloos allerlei aannames van de kolonisator over de werkelijkheid over te nemen, zitten we vrijwillig in een cognitieve gevangenis. Hierdoor kunnen we dus geen uitweg zien om uit onze ellende te komen. Ik heb deze kritische exercitie gedaan in mijn proefschrift over economie-onderwijs in de Caricom getiteld: ‘Economics Education and the Politics of Knowlegde in the Caribbean’. Het wordt tijd dat we de controle over ons denken en voelen terugnemen!
Ons openbaar vertoog is in de afgelopen 46 jaar ernstig gestagneerd. Het gevolg hiervan is dat wij niet in staat zijn onze collectieve intelligentie te gebruiken om vorm en inhoud te geven aan de samenleving waarin we willen wonen. Anders waren we niet teruggevallen in de slachtofferrol als overlevingsstrategie, die zo kenmerkend is voor onderdrukte en mishandelde mensen. De pleidooien om nepotisme te stoppen waren een pijnlijk voorbeeld hiervan.
We moeten ophouden met bedelen om aandacht voor onze noden maar het heft in eigen handen nemen. Om succesvol te zijn hierin zullen we wel een van de moeilijkste klussen van de menselijke evolutie moeten klaren. Namelijk de etnische identiteit, die een biologische wetmatigheid heeft, overstijgen. Want wat de geschiedenis van de mensheid ook heeft aangetoond, is dat door samen te werken mensen in de afgelopen millennia armoede en geweld hebben kunnen verminderen. De mens, Homo sapiens[MS1] , het zoogdier met complexe hersenen, taal en verbeeldingskracht, is meester in samenwerking. En is, in al zijn en haar glorie, een kankantrie!
Om verder te lezen:
- Piketty, Thomas. 2020. Capital and Ideology. Harvard University Press.
- McCarraher, Eugene. 2019. “The Enchantments of Mammon: How Capitalism Became the Religion of Modernity”. Harvard University Press.
[MS1]Homo wordt met een hoofdletter geschreven.
Women's Rights Centre Suriname 