Van etnische naar burgeridentiteit

Jrg. 15 no 2 mei 2018
Door Carla Bakboord

Al geruime tijd wordt er regelmatig gediscussieerd over wat ons bindt als samenleving die zich kenmerkt door een grote diversiteit. Moeten politieke partijen wel of niet samen werken voor winst bij de 2020 verkiezingen is het onderwerp van menig debat. In het programma ‘Welingelichte Kringen’ van Radio ABC, bracht Wim Bakker helder naar voren dat organisaties als een beweging en nog niet als een politieke partij moeten proberen samen te werken. Dit is volgens Bakker haalbaar als zij allereerst nagaan wat hen bindt; wat zij met elkaar gemeen hebben. Dat is geen gemakkelijk opgave. Het Community Based Organizations Network For Advocacy (CNFA), dat bestaat uit organisaties die pleiten voor het naleven van de mensenrechten van kwetsbare groepen, kan hier van meepraten. Met behoud van hun eigen identiteit zijn zij samen op zoek naar datgene wat hen bindt, een ‘gemeenschappelijke identiteit’. De antropoloog Erikson noemt dit decommon denominator.

Politieke partijen
Decennialang is de partijpolitiek, verdeeld langs etnische lijnen, gericht op het “verbeteren” van de positie van hun etnische achterban. Deze hebben alle geloof en vertrouwen in wat hun leiders hen voorhouden en laten zich patroneren. Er zijn verschillende theorieën die hier een verklaring voor geven. Daar ga ik nu niet op in. Ik maak eerder een vergelijking met hoe wij als samenleving het traditioneel gezin beschouwen. Aan het hoofd van het gezin, het microniveau, staat een mannelijk lid, de vader, daarna volgt de moeder en vervolgens de kinderen. Alle gezinsleden dienen het hoofd van het gezin te volgen. Dit leidt vaak tot ongelijke verhoudingen en patronage, die zich reflecteren op het macroniveau, de politieke partijen, en ons Surinaams democratisch bestel. Er is in deze constellatie weinig ruimte voor horizontaal overleg en dialoog via een consensusmodel. De macht is dus geconsolideerd bij één persoon, die in stand wordt gehouden door de eerste laag rechtstreeks onder hem, vervolgens door de tweede onder deze en tot slot door de hele achterban.

Heel veel jongeren en ouderen willen deze politieke cultuur niet meer en schieten nieuwe politieke partijen als paddenstoelen uit de grond. Hoewel deze zich krachtig verzetten tegen het denken en handelen van de oude politiek, nemen zij toch aardig wat van hun patroon over. Dat begrijp ik. Immers, zij hebben weinig of geen voorbeelden van hoe het anders kan. Bakker probeert een nieuwe weg in te slaan, maar krijgt volgens mij nauwelijks begrip van de oude garde, die nog vastzit in het traditioneel patroon en zich, in tegenstelling tot Bakker, slechts richt op zetelwinst in 2020. Ik beschouw Bakker zijn idee niet alleen als vernieuwend voor de Surinaamse politiek, maar ook voor de samenleving als geheel. Ik ben me er wel van bewust dat verandering tegenstand oproept. Het traditionele, ook al brengt het weinig of geen vooruitgang, is bekend maar, verandering brengt vanwege onbekendheid onzekerheid met zich mee. Dit zie ik namelijk ook terug op het microniveau, bij gezinnen die gevangen zitten in een web van huiselijk geweld. Slachtoffers zijn al bekend met hun huidige situatie en positie. En telkens beloven plegers, familieleden en dienstverleners dat de pleger zal veranderen en hun situatie zal verbeteren. Bovendien zijn slachtoffers bang dat kiezen voor een nieuwe situatie – verandering – hun situatie kan verergeren. Je weet wat je (niet) hebt, maar je weet niet wat je krijgt. Politieke machthebbers doen hetzelfde. Ze beloven hun achterban dat het beter zal gaan. Die geloven het en dit maakt kiezen voor verandering een moeizaam proces. Enfin, om terug te komen op Bakker en de strategie van CNFA, ben ook ik de mening toegedaan dat er een beweging moet komen die op zoek moet gaan naar hun common denominator; naar hun gemeenschappelijke identiteit. Deze beweging zal zich ervan bewust moeten zijn dat je – om verandering teweeg te brengen – heel veel geduld en tijd moet investeren wil je mensen succesvol hervormen. Oude patronen afleren, is moeilijker dan nieuwe patronen aanleren. Kijk maar hoe de nieuwe politieke partijen zijn vervallen in die traditionele politieke cultuur. Hoe jongeren hebben verkondigd dat zij het anders zouden doen maar uiteindelijk niet verschillen van hun oudere politieke voorgangers.

Scholing voor verandering
Terecht benadrukt Bakker het belang van burgerorganisaties om samen een beweging te ontwikkelen. Eén die gebaseerd is op eenheid in verscheidenheid en daadwerkelijk invulling hier aan zal geven. Dit vereist enorm veel voorbereiding. Initiatiefnemers zullen vooraf zelf overeenstemming moeten bereiken over de visie en missie van hun beweging en dit in samenspraak met de geïdentificeerde organisaties vormgeven. Het is aan te bevelen dat zij organisaties uit de stad, de districten én binnenland erbij betrekken. Regelmatige scholing over politiek en samenleving, mensenrechten en identiteitsbehoud in relatie tot verbondenheid zijn enkele thema’s die zeker aan de orde moeten komen. Een volk dat geen kennis heeft over het bovenstaande zal al gauw vervallen in de oude politieke cultuur, die geen zoden aan de dijk zet. De achterban politieke scholing onthouden, blijkt vaak een bewuste strategie te zijn van vele politieke partijen. Hoe minder de achterban weet, hoe meer politieke leiders hun denken en handelen en hen dus kunnen beïnvloeden. Deze oude truc dient de belangen van de achterban niet.

Wat zou de vervangende common denominatorkunnen zijn? Voor de oude garde is het etniciteit. Hiermee sluiten zij burgers van andere etnische groepen uit. Bovendien blijkt in de praktijk dat niet iedereen uit de etnische groep daar voordeel aan heeft gehad. Op etnische leest geschoeide politieke partijen zijn er nooit in geslaagd hun hele etnische groep economisch te verheffen. De nieuwe politieke beweging moet zich dus volledig loskoppelen van etnische identiteit als politiek bindmiddel. Het is verstandiger om onze identiteit als burgers van dit land te omarmen als de common denominator. Op deze manier wordt niemand uitgesloten.