Voorkom onbedoelde tienerzwangerschappen en onveilige abortussen

Jrg 18 no 7 oktober 2021

Tekst Julia Terborg

Beeld Facebook Teenage Pregnancy

Er zijn twee hardnekkige vraagstukken die de maternale en neonatale gezondheid ernstig bedreigen en daarom een structurele, duurzame aanpak vereisen, namelijk onbedoelde/ongewenste (tiener) zwangerschappen en onveilige abortussen. 

Een recente studie van het Guttmacher Institute naar de situatie in het Caribisch gebied schat dat van alle zwangerschappen 37 procent wordt afgebroken, en dat in de periode 2010-2014, 60 procent van alle abortussen in Latijns Amerika en het Caribisch gebied op een onveilige wijze plaatsvonden. Verder wijst de studie uit dat 10 procent van de moedersterfte in deze periode het gevolg was van onveilige abortus. Jaarlijks waren er 760.000 hospitalisaties als gevolg van onveilige abortus, met complicaties zoals bloedverlies, onvolledige afdrijving en ernstige infecties. 

In Suriname zijn er geen cijfers over het aandeel abortussen op het totaal aantal zwangeren omdat abortus bij wet nog steeds strafbaar is, waardoor deze medische ingreep niet wordt geregistreerd. Er zijn wel van oudsher sterke aanwijzingen dat abortus in Suriname op grote schaal plaatsvindt. Voor een deel gaat het om veilige abortussen waar een behoorlijk prijskaartje aan hangt. Deze vinden plaats in privéklinieken door specialisten die werken op basis van kwaliteitstandaarden. 

Een ander deel van de zwangerschappen wordt afgebroken door gebruik van diensten van gezondheidswerkers, die niet altijd volgens standaarden werken, of door vrouwen die overgaan tot zelfbehandeling met de ‘abortuspil’. Het is vooral in deze gevallen dat het risico op een onveilige abortus groot is. Dat wil zeggen dat door de onjuiste behandeling er complicaties optreden die resulteren in ziekte of sterfte van moeder en/of ongeboren kind.

Ongewenste zwangerschappen

Het overgrote deel van (onveilige) abortussen kan worden voorkomen! Uiteraard zijn hierbij buiten beschouwing gelaten de zwangerschappen die het gevolg zijn van verkrachting of andere vormen van seksueel geweld. Zwangerschap kan in de meeste gevallen worden gepland door juist gebruik van één of andere vorm van moderne anticonceptie. 

En dat is precies waar het behoorlijk misgaat en waar het seksueel recht van individuen, vrouwen en mannen, om zelf en verantwoordelijk te bepalen hoeveel, of en wanneer ze kinderen willen, wordt geschonden. De internationale afspraken die landen met elkaar hebben gemaakt om dit recht te erkennen en te beschermen, staat in schril contrast met een dagelijkse praktijk, die uitwijst dat grote groepen vrouwen er niet in slagen een ongewenste zwangerschap te voorkomen.

Als samenleving zijn wij snel geneigd om het voorkomen van ongewenste zwangerschappen te zien als een individuele verantwoordelijkheid van vrouwen. Zo is de reactie op een ongewenste zwangerschap, vooral als het tieners betreft, vaak verwijtend of beschuldigend: “Ze hebben toch over anticonceptie geleerd?”, of ‘ze weten toch hoe ze aan anticonceptie kunnen komen’.

Onderzoek naar dagelijkse leefomstandigheden en ervaringen van vrouwen wijst uit dat veel ongewenste zwangerschappen optreden, ook als vrouwen serieuze pogingen ondernemen om zich te beschermen, niet alleen tegen zwangerschap maar ook tegen hiv of andere seksueel overdraagbare aandoeningen. Het is geen toevalligheid dat ongewenste zwangerschappen relatief meer voorkomen onder laag opgeleide vrouwen die al in een financieel-economisch moeilijke situatie verkeren. 

Etnische tradities

Ook etnisch specifieke tradities spelen een rol. Zo zien we dat het gemiddeld aantal kinderen, dus ook zwangerschappen, relatief het hoogst is onder marrons, inheemsen en creolen. Maar ook hier is het van belang om de invloed van etniciteit niet in isolatie te zien maar in nauwe samenhang met andere factoren zoals ongelijke genderverhoudingen, economische afhankelijkheid, gebrekkige toegang tot voorzieningen (middelen, adequate informatie, voorlichting, begeleiding). 

Een groeiende groep van vrouwen in een kwetsbare positie wordt gevormd door migrantenvrouwen (o.a. uit Haïti, Cuba, Venezuela), vooral degenen die ‘niet gedocumenteerd’ zijn, en onbekend zijn met procedures voor toegang tot adequate zorg. Volgens het bevolkingsfonds van de Verenigde Naties (UNFPA) zal het aantal zwangerschappen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied naar schatting met ongeveer een half miljoen toenemen. Dit als gevolg van de Covid-19 pandemie die gepaard gaat met beperkingen op de toegang tot voorbehoedsmiddelen, economische factoren of seksueel misbruik, vooral bij meisjes tussen vijftien en negentien jaar.

Hoogste tijd voor geïntegreerde preventieve maternale en neonatale gezondheidszorg 

De vele studies die zijn verricht, ook in Suriname, tonen aan dat sterfte van moeders en baby’s kan worden voorkomen. We weten heel goed wat de tekortkomingen zijn en wat verbeterd moet worden. We beseffen ook al heel lang dat investering in preventieve zorg cruciaal is: voorkomen is niet alleen goedkoper, maar ook beter dan genezen!

Preventieve gezondheidszorg is meer dan alleen maar de aanwezigheid van gezondheidsvoorzieningen (klinieken) of verspreiden van kennis. Bij preventieve zorg gaat het vooral om mensen te stimuleren en te ondersteunen in het ontwikkelen van een gezonde levensstijl, vanuit diverse invalshoeken en actoren. 

Op 13 september heeft het ministerie van Volksgezondheid de gecoördineerde en geïntegreerde uitvoering van het Strategisch Plan 2021 – 2025 voor de Maternale- en Neonatale Gezondheid formeel gepresenteerd aan een grote groep van relevante stakeholders. Er zijn vier strategische gebieden:

1. Coördinatie

2. Toegang tot kwaliteitsdiensten voor moeders en baby’s 

3. Gezondheidsbevordering 

4. Beschikbaarheid van strategische informatie

In dit strategisch plan is er veel aandacht voor de verbetering en uitbreiding van de toegang van alle vrouwen tot preventieve kwaliteitsdiensten, waaronder: 

Garanderen van een kwaliteitsbasiszorgpakket tijdens zwangerschap, bevalling en na de bevalling voor elke zwangere en baby;

Een basiszorgpakket van gevarieerde moderne- en permanente anticonceptiemiddelen zoals het spiraal en sterilisatie (laatste in het bijzonder voor vrouwen met een voltooide kinderwens);

Geschikte voorlichting en begeleiding die aansluit bij de ervaringen en behoeften van diverse groepen vrouwen;

Speciale diensten voor jonge tienermoeders gericht op het voorkomen van een volgende ongeplande zwangerschap; en

Pre- en postnatale zorg van zwangeren en moeders combineren met preventie, vroege ontdekking en behandeling van hiv, soa, baarmoederhalskanker en huiselijk geweld:

Stimuleren van betrokkenheid van mannen in de preventieve zorg.

Er gebeurt al heel veel op het gebied van de moeder- en kindzorg. Niet alleen de overheid, maar ook andere actoren, vooral individuele burgers, niet-gouvernementele organisaties, bedrijfsleven, nemen initiatieven, ontwikkelen plannen en voeren projecten uit. De uitdaging blijft om sterke partnerschappen te bouwen zodat al deze kennis, vaardigheden en middelen worden gebundeld met als uiteindelijk doel voorkomen en drastisch terugdringen van moeder- en babysterfte en ziekte. Aan de overheid om deze waardevolle inspanningen te ondersteunen en verder te versterken en uit te bouwen.